Αναζητώντας το νεοελληνικό ασυνείδητο

γράφει ο Ευάγγελος Χ. Χανιώτης
Η μετάλλαξη που έγινε στην ελλαδική κοινωνία, αρχής γενομένης το 1981, και αποθεούμενης στην εποχή του σημιτικού «εκσυγχρονισμού», είχε σαν αποτέλεσμα να καταστούν...
η κερδολαγνεία και ο κανιβαλικός ατομοκεντρισμός, τα σημαντικότερα, ενδεχομένως και μοναδικά, περιεχόμενα που έδιναν νόημα στην ζωή του μεγαλυτέρου μέρους των νεοελλήνων. Το αγαθό της οικονομίας, μεταλλάχθηκε από ανάγκη για κοινωνία του βίου, σε μια λογιστική και καταναλωτική παραφροσύνη, η οποία εξαχρείωσε το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών, οδηγώντας τους αρχικά σε έναν ηδονικό καταναλωτικό αμοραλισμό, και στην κατάληξη που όλοι βλέπουμε σήμερα. Η μετάλλαξη αυτή, η οποία έγινε έχοντας ως εμπροσθοφυλακή τα ΜΜΕ, επέφερε ένα καίριο πλήγμα στην νεοελληνική συλλογική ταυτότητα: για πρώτη φορά το κέρδος τοποθετείται υπεράνω κάθε διλήμματος και φραγμού και ταυτόχρονα, η οικονομία παύει να υπηρετεί τις κοινές ανάγκες και μετατρέπεται σε παρασιτικό μηχανισμό.
Το φαινόμενο αυτό φυσικά δεν είναι μόνον ελληνικό. Το γιατί όμως στην Ελλάδα έλαβε αυτές τις διαστάσεις βιβλικής καταστροφής, και κυρίως τι ήταν αυτό το οποίο ευνόησε την ανάπτυξή του σε τέτοιο τρομακτικό σημείο, αποτελούν ζητήματα πολύ σοβαρά. Αντικείμενα, τα οποία έχουν να κάνουν με το συλλογικό ασυνείδητο ενός ολοκλήρου λαού και το πώς αυτό διαμορφώθηκε στην σύγχρονη ιστορία του. Το γιατί, για παράδειγμα, τα πολυτελή αυτοκίνητα έγιναν μόδα στην Ελλάδα και όχι π.χ. στην Σουηδία. Το γιατί στην Ελλάδα εμφανίστηκαν επαγγέλματα όπως του «πανελίστα», του «γιουροβιζιονολόγου», του παίκτη «ριάλιτι», του τραγουδιστή, του «δημοσιογράφου», του «manager», του τηλεπαρουσιαστή, του μελλοντολόγου, του «διανοούμενου», κτλ. Και ακριβώς επειδή το φαινόμενο μιας οικονομίας που μετατρέπεται από κοινωνία του βίου σε ατομοκεντρικό αμοραλισμό, εισήχθη στην Ελλάδα ως φάρσα από την Ευρώπη (ως συνήθως άλλωστε με όλες τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις), έχουμε την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την σκέψη Ευρωπαίων διανοουμένων επί του θέματος.
Οι σκέψεις που ακλουθούν περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Η Δυτικοποίησις του Κόσμου» (Ελεύθερη Σκέψις, 1990), το οποίο περιλαμβάνει δοκίμια των Serge Latouche, Alain Kayan, Claude Karni, κ.α. Πιστεύουμε ότι δίνει μια διαφορετική οπτική γωνία των πραγμάτων, πέρα από τα «δελτία των οκτώ»: «Σε όλο και σημαντικότερα τμήματα του πληθυσμού παρατηρείται ανάπτυξη μιας σαφούς αντιδράσεως με την αποστασιοποίηση στους θεσμούς, την περιφρόνηση της πολιτικής τάξεως στο σύνολό της και την εκδήλωση μιας όλο και βαθύτερης απάθειας έναντι όσων αφορούν τη δημόσια ζωή. Αυτό το θλιβερό θέαμα προκαλεί ανησυχίες, όχι μόνο στους θεωρητικούς του φιλελεύθερου πλουραλισμού, αλλά και σε όλους εκείνους που πιστεύουν ότι ο πνευματικός πλούτος και η πνευματική δημιουργικότητα των εθνών και των λαών εκφράζεται κατά πρώτον στην ικανότητα συμμετοχής τους στην οικοδόμηση ενός κοινού πεπρωμένου και διαμορφώσεώς τους σε ειδικά υποκείμενα έχοντα συνείδηση της ιστορίας τους. Η κοινωνική διαμάχη δεν περιορίζεται πλέον εντός του πλαισίου των παραδοσιακών συλλογικών πρωταγωνιστών (κόμματα, συνδικάτα) παρά πλήττει και κάθε πολίτη ατομικά θεωρούμενο, ωθώντας τον προς μια σειρά διεκδικήσεων (μισθών, κοινωνικής ασφαλίσεως, διοικητικών εγγυήσεων, επαγγελματικής καταστάσεως κλπ), οι οποίες οδηγούν όλο και περισσότερο προς την ατομικότητα και απαλείφουν από τις συνειδήσεις την ιδέα του συλλογικού συμφέροντος, του «κοινού αγαθού» που υπερβαίνει τα ατομικά συμφέροντα. Οι φιλελεύθερες διευθύνουσες τάξεις επιβεβαίωσαν την υπεροχή της οικονομίας έναντι της πολιτικής και παραμέλησαν εντελώς τα προβλήματα εθνικής ταυτότητας, πολιτιστικής ανεξαρτησίας, λαϊκής κυριαρχίας και εντάξεως των μαζών στο Κράτος. Δεδομένου ότι η καταναλωτική κοινωνία προκαλεί αύξηση ταυτόχρονη της προσδοκίας και των απαιτήσεων κάθε τομέως, αύξηση μη δυναμένη να ρυθμισθεί μόνο με τους μηχανισμούς του «ανταγωνισμού» ή της αγοράς (- το «αόρατο χέρι» που επικαλείται ο Άνταμ Σμίθ), τα καθεστώτα που εφαρμόζουν οι ιδεολογικές συνταγές του φιλελευθερισμού
είναι κατ' ανάγκη καταδικασμένα σε αδιέξοδο. Το κοινό έργο που οικοδομείται μπροστά στα μάτια μας είναι, κατ' αρχήν, μια επιχείρηση ομογενοποιήσεως και εξουδετερώσεως όλων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων προς όφελος πραγματικό και αποκλειστικό της ποσότητας των καταναλώσιμων αγαθών η οποία αυξάνεται. Αυτής της επιχειρήσεως το ιδεολογικό επικάλυμμα διασφαλίζουν οι πανταχού παρόντες
και πανίσχυροι οργανωτικοί μηχανισμοί της Κουλτούρας και Επικοινωνίας. Το πρωταρχικό μέλημα στην οργάνωση και χειραγώγηση της κουλτούρας των μαζών από τις οικονομικές και πολιτιστικές εξουσίες είναι προφανώς η δημιουργία απολύτως απατηλών ισοτήτων και η άρνηση κάθε δυνατότητας αναφοράς σε αξίες διαφορετικές από εκείνες της αποδόσεως. Αυτό που χρειάζονται οι βιομηχανικές κοινωνίες για να συνεχίσουν να αυξάνονται κατακλύζοντας τον κόσμο με τα προϊόντα τους και ακινητοποιώντας την ιστορία, είναι να μην υπάρχει πλέον παρά ένας μόνο κόσμος, να συγχωνευθούν οι πολλαπλοί και ποικίλοι κόσμοι των κοινωνικών τάξεων, των επαγγελμάτων, τ ων ηλικιών και των ανθρωπίνων πολιτισμών σε ένα μοναδικό αδιαφοροποίητομείγμα παραγωγών – καταναλωτών».

www.elkosmos.gr