Ο Ελληνισμός της Ίμβρου και της Μεγάλης Ελλάδος επί της οθόνης

Του Γεώργιου Πισσαλίδη
Δύο ντοκιμαντέρ που τα εισιτήρια τους έγιναν ανάρπαστα στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης υπήρξαν ο «25ος Μεσημβρινός» της Τάνιας Χατζηγεωργίου και της Χρύσας Τζελέπη και το «Encardia: η πέτρα που χορεύει» του Άγγελου Κοβότσου. Το πρώτο διαπραγματεύεται την ερήμωση της Ίμβρου από πλευρά του τουρκικού κράτους και το δεύτερο...
με αφορμή ένα ταξίδι του συγκροτήματος Encardia στην Μεγάλη Ελλάδα καταγράφει την μεταπολεμική εξαφάνιση της διαλέκτου Γκρίκο, αλλά και την απόφαση της νεωτέρας γενιάς να την κρατήσει ζωντανή. Το δεύτερο μάλιστα κέρδισε το βραβείο κοινού για ελληνική ταινία του Φεστιβάλ.
Η πολιτιστική γενοκτονία της Ίμβρου
Ο «25ος Μεσημβρινός» καταγράφει την ερήμωση της Ίμβρου μέσα από τις διηγήσεις των ανθρώπων που φύγανε και γύρισαν στο νησί. Έχουμε κάποιους που ήταν παιδιά στην δεκαετία του ʽ60 όταν έγινε ο διωγμός των Ελλήνων. Βλέπουμε κάποιον από αυτούς που θυμάται εκείνη την ημέρα και τον ξαναβλέπουμε πενηντάρη να κάθεται μπροστά στο ερειπωμένο σχολείο του που θέλει να ανορθώσει μετά από πολλά χρόνια. Υπάρχει μια κυρία που οι διηγήσεις της για το κλάμα του διευθυντή του σχολείου την τελευταία Παρασκευή, που έκρυβε το τι θα ακολουθούσε. Και εκείνο που θα ερχόταν ήταν ο διωγμός των Ελλήνων δασκάλων και η απαγόρευση της διδασκαλίας των Ελληνικών. Ήταν αυτή η απαγόρευση και όχι άλλοι τουρκικοί νόμοι (που θα μπορούσαν να τους ανεχθούν) που έκανε τους Έλληνες να φύγουν. Και αυτό γίνεται κατανοητό από το ντοκιμαντέρ.
Πολλές φορές αυτές οι διηγήσεις επαναλαμβάνονται με σκοπό να στοιχειώσουν τον ακροατή ή συνδυάζονται με κείμενα του Ίμβριου συγγραφέα Γιώργου Ξεινού με τα τελευταία να υπερκαλύπτουν τις διηγήσεις όταν ακούγονται στο τελικό αποτέλεσμα. Έτσι με απλά μέσα έχουμε ένα δημιουργικό ντοκιμαντέρ που δίνει την εντύπωση ότι οι διηγήσεις δεν ανήκουν μόνο στους ήρωες του ντοκιμαντέρ, αλλά σε ένα συλλογικό ασυνείδητο.
Βλέπουμε επίσης τους ηλικιωμένους που αρνήθηκαν να φύγουν, αλλά και αυτούς που επέστρεψαν. Εντύπωση κάνει η επαναλαμβανόμενη φράση μιας διανοούμενης ότι η επιστροφή στο νησί, έχει να κάνει με το ασυνείδητο και το αίμα. Αυτό απαντάει στην απορία μιας ηλικιωμένης «γιατί γυρίσαμε;» Τέλος την πιο συγκινητική δήλωση την έχει ένας Έλληνας που άφησε την Αμερική για να γυρίσει στην Ίμβρο. Φαντάζεστε την έκπληξη μας όταν μάθαμε ότι αυτός ο ίδιος Ελληνοαμερικανός έγινε από τότε πρώτα σχισματικός και μετά μουσουλμάνος και μισεί τους Έλληνες!
Δεν ξέρουμε αν ο σκοπός των δύο σκηνοθέτιδων ήταν να δείξει την πνευματική γενοκτονία (ή να χρησιμοποιήσουμε τον απαγορευμένο όρο «ολοκαύτωμα»;). Αν ήταν σίγουρα πέτυχαν τον σκοπό τους. Αν και από την συζήτηση που ακολούθησε υπήρχαν κάποιοι που πίστευαν ότι μπορούσαν να δείξουν μια πιο αισιόδοξη πλευρά της ζωής στο νησί. Για να μην πούμε ότι θα μπορούσαν να πάρουν και συνέντευξη από τον ιμβριακής καταγωγής Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Πάντως και μόνο το γεγονός ότι ο «25ος Μεσημβρινός» ήταν αυτοχρηματοδοτούμενος (σιγά μην πλήρωνε το ελληνικό κράτος για ντοκιμαντέρ για την Ίμβρο) κάνει τις δύο σκηνοθέτιδες δυο φορές ηρωίδες στα μάτια μας.
Αναβιώνοντας την γκρεκάνικη γλώσσα και μουσική
Αντίθετα, πιο αισιόδοξη ήταν η «Πέτρα που χορεύει». Το ντοκιμαντέρ μας παίρνει σε ένα ταξίδι μαζί με τους Encardia, και τον συνεργάτη τους ηθοποιό Ηλία Λογοθέτη, σε ένα ταξίδι στην Μεγάλη Ελλάδα. Για όσους δεν τους ξέρουν, οι Encardia είναι ένα ελληνικό συγκρότημα που λίγα χρόνια πριν χάρις στο άλμπουμ τους «Agapi Mou Fidela» έκανε γνωστές τις μουσικές του ελληνικού Σαλέντο και της Νότιας Ιταλίας με πρωτότυπα τραγούδια στην γκρεκάνικη διάλεκτο. Το ντοκιμαντέρ τους ξεκινά με τον ακορντεονίστα Βαγγέλης Παπαγεωργίου, ιδρυτικό μέλος του συγκροτήματος, να μιλάει σε μαθητές του σχολείου της Μήλου πόσο μοιάζουν τα γκρεκάνικα με τα ελληνικά, παρόλο που αρχικά δεν γίνεται κατανοητά. Και αυτό μέσα από τους στίχους ενός τραγουδιού.
Το ντοκιμαντέρ συνεχίζει μέσα από συνάντηση με γνωστούς μουσικούς του είδους, όπως ο Roberto Licci και ο ακορντεονίστας Giovanni Anantagiato ή ο Franco Corliano που στην δεκαετία του ʽ70 έγραψε μερικά από τα πιο γνωστά τραγούδια του είδους. Εκείνο που γοητεύει είναι το «παιχνίδι των άγνωστων λέξεων μέσα στις γνωστές» ή πιο απλά η μίξη Αρχαίων Ελληνικών και Ιταλικών σε ένα γλωσσικό είδος που σύντομα καταλαβαίνεις το νόημα τους, ακόμα και αν δεν ξέρεις καλά ιταλικά. Υπάρχει συγκίνηση στις συζητήσεις με τους παλιούς μουσικούς και μια νότα Ελληνισμού πέρα από τα σύνορα που αρνιέται να πεθάνει.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το κομμάτι που δείχνει την εξαφάνιση της γλώσσας Γκρέκο προς χάριν της σύγχρονης Ιταλικής. Αυτό έγινε αφενός για να μην θυμούνται τους φτώχια των παλιών ημερών, από την άλλη γιατί δεν υπήρχαν άνθρωποι να την μιλάνε. Όμως η νέα γενιά, όπως η 30αρα Manuela που δηλώνει πως οι γονείς της μιλούσαν Γκρίκο, όταν δεν ήθελαν η κόρη τους να καταλάβει τι λένε. Όμως η ίδια τα έμαθε και μαζί της τα ξαναθυμήθηκαν και εκείνοι.
Οι Encardia συζητάνε με όλους αυτούς τους ανθρώπους και βοηθάνε να έρθει στην επιφάνεια ένας χαμένος πολιτισμός. Σε αυτό νομίζουμε ότι τους είμαστε ευγνώμονες. Πέρα από αυτό περιφέρονται στους δρόμους του Σαλέντο και τις παραλίες παίζοντας μουσικές και κουβαλώντας ακόμα και το άγαλμα της Παναγίας στην διάρκεια του Δεκαπενταύγουστου. Πολύ σημαντικό επίσης το παλιό ασπρόμαυρο φιλμάκι που καταγράφει το φαινόμενο του ταραντισμού. Δηλαδή το φαινόμενο μαιναδισμού που θεραπεύεται με δάγκωμα αράχνης και από την οποία προήλθε και ο χορός της ταραντέλα. Αυτό αντιπαρέρχεται με ανάλογη μίμηση του ταραντισμού από μία από τις τραγουδίστριες και χορεύτριες του συγκροτήματος.
Πιστέψτε μας υπήρχε πολύ συγκίνηση μέσα στην αίθουσα στην πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ με τους ακροατές να σιγοψιθυρίζουν τα τραγούδια ή να κρατάνε τον ρυθμό στο ζωντανό τραγούδι των τίτλων τέλους. Σίγουρα μια από τις καλύτερες στιγμές του 14ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

www.elkosmos.gr