H νέα παγκόσμια οικονομική τάξη

Μια νέα οικονομική τάξη παίρνει σχήμα μπρος στα μάτια μας, με κύριο χαρακτηριστικό της  την επιτάχυνση της σύγκλισης μεταξύ των παλαιών δυνάμεων της Δύσης και των μεγάλων νέων παικτών των αναδυόμενων αγορών. Αλλά οι δυνάμεις που οδηγούν σε αυτή τη σύγκλιση δεν έχουν να κάνουν με όσα υποστήριζαν...
γενιές οικονομολόγων όταν υποδείκνυαν την ανεπάρκεια της παλαιάς τάξης, ενώ τα αποτελέσματα αυτών των δυνάμεων μπορεί κάλλιστα να αποδειχτούν πολύ ανησυχητικά.

Πολλά χρόνια τώρα ο κόσμος ελεεινολογούσε το βαθμό κυριαρχίας της Δύσης στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Από τη διακυβέρνηση των πολυμερών οργανισμών ως το σχεδιασμό των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, η βασική δομή του παγκόσμιου συστήματος θεωρούνταν ότι ευνοούσε τα συμφέροντα της Δύσης. Κ ενώ είχαν γίνει πολλές συζητήσεις για την αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων, οι δυτικές χώρες πάντα απέκρουαν τις όποιες σοβαρές προσπάθειες μπορούσαν να οδηγήσουν σε κάποια σοβαρή διάβρωση της επιρροής τους.

Αλλά και στις ελάχιστες εκείνες περιπτώσεις όπου υπερνικήθηκαν οι αντιστάσεις, οι αλλαγές που επήλθαν ήταν βαθμιαίες και μάλλον δειλές. Κατά συνέπεια, οι αναδυόμενες οικονομίες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στα κοινά συστήματα ασφαλείας που το παγκόσμιο σύστημα είχε, υποτίθεται, θέσει στη διάθεση όλων, ιδίως για τις συγκυρίες έκτακτης ανάγκης.

Καταλύτης για την αλλαγή του αισθήματος ήταν οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις της Ασίας, της Ανατολικής Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000 και ό,τι θεωρήθηκε σε πολλά από αυτά τα κράτη ως ακατάλληλη και προβληματικά σχεδιασμένη ανταπόκριση του διεθνούς συστήματος. Και από τη στιγμή που η εμπιστοσύνη τους στη διμερή βοήθεια ή τους πολυμερείς θεσμούς όπως το ΔΝΤ κατέρρευσε, οι αναδυόμενες οικονομίες, με επικεφαλής τις χώρες της Ασίας, πήραν το δρόμο προς την ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής τους αυτάρκειας.

Από τη στιγμή λοιπόν που κατάφεραν να ξεπεράσουν το οδυνηρό στάδιο διαχείρισης της κρίσης, πολλές από αυτές τις χώρες συσσώρευσαν αδιανόητα ως πριν επίπεδα συναλλαγματικών αποθεματικών ως μαξιλάρια ασφαλείας. Παράλληλα περιόρισαν δραστικά το εξωτερικό τους χρέος μέσα από την απόκτηση και τη διατήρηση μεγάλων εξωτερικών πλεονασμάτων, ενώ αύξησαν την έκταση και την εμβέλεια των εγχώριων χρηματοπιστωτικών συστημάτων διαμεσολάβησης για να περιορίσουν τα όποια ευάλωτα σημεία τους απέναντι στις εξωτερικές καταιγίδες.

Οι εξελίξεις αυτές έρχονταν σε απόλυτη αντίθεση με ό,τι συνέβαινε το ίδιο διάστημα στη Δύση. Εκεί υπήρχε μόχλευση χωρίς προηγούμενο, ενώ η μαζική δημιουργία χρέους και η φαινομενικά απεριόριστη εμπιστοσύνη προς την πίστωση αποτέλεσαν τον κανόνα. Οι χρηματοπιστωτικές υπερβολές έγιναν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση, καθώς διευκολύνθηκαν  από τη χρηματοπιστωτική καινοτομία και τη διάβρωση των προτύπων δανεισμού και των εποπτικών πλαισίων.

Και κάπως έτσι ξαφνικά ο κόσμος γύρισε ανάποδα: οι πλούσιες χώρες βρέθηκαν με μεγάλα ελλείμματα και σε ορισμένες περιπτώσεις έχασαν το παλαιό καθεστώς τους ως κρατών πιστωτών, αντίθετα απέκτησαν χρέος, ενώ οι αναδυόμενες χώρες απέκτησαν μεγάλα πλεονάσματα και συσσώρευσαν μεγάλης αξίας εξωτερικά ενεργητικά, συμπεριλαμβανομένων και χρηματοπιστωτικών απαιτήσεων στις δυτικές οικονομίες.

Οι χώρες αυτές βεβαίως δεν ήξεραν ότι οι αποκλίνοντες δρόμοι τους θα κατέληγαν να τροφοδοτήσουν τις μεγάλες παγκόσμιες ανισορροπίες και στο τέλος να προκαλέσουν μια χρηματοπιστωτική κρίση η οποία συντάραξε εκ θεμελίων την προηγούμενη παγκόσμια οικονομική τάξη. Αυτό όμως ήταν που έγινε.

Δεν υπάρχει περίπτωση να επανέλθουμε πλήρως στην προηγούμενη τάξη. Μετά την κρίση του 2008, η Δύση αδυνατεί να περάσει σε ισχυρή ανάπτυξη και μάλλον σέρνεται ανάμεσα σε περιόδους χαμηλής ανάπτυξης εναλλασσόμενες περιοδικά με περιόδους ύφεσης, σε μια συγκυρία υψηλής ανεργίας και πολλαπλών ανησυχιών για το χρέος, κυρίως στην Ευρώπη. Σε μια εκπληκτική ιστορική ανατροπή, σήμερα σχεδόν κάθε δυτική χώρα πρέπει να ανησυχεί για την πιστωτική της αξιολόγηση, ενώ αντίθετα κάποιες αναδυόμενες οικονομίες αναβαθμίζουν την πιστωτική τους αξιολόγηση. Ας φανταστούμε μόνο την εικόνα των δυτικών αντιπροσωπειών που πηγαίνουν στις αναδυόμενες οικονομίες για να ζητήσουν ή να εξασφαλίσουν χρηματοπιστωτική στήριξη, είπε μέσω του ΔΝΤ είτε ευθέως.

Σε πρώτη ματιά αυτή η ασυνήθιστη σύγκλιση μεταξύ της Δύσης και των αναδυόμενων οικονομιών μοιάζει να αντανακλά ό,τι είχαν κάποτε στο μυαλό τους οι υποστηρικτές μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Αλλά τα φαινόμενα ενδέχεται να απατούν και στη συγκεκριμένη περίπτωση όντως απατούν.

Οι υποστηρικτές της νέας παγκόσμιας τάξης υποστήριζαν μια ελεγχόμενη διαδικασία στην οποία η οικονομική σύγκλιση θα συνόδευε και θα ενίσχυε την παγκόσμια ανάπτυξη. Προέβλεπαν μια διαδικασία βασισμένη στη συνεργασία που θα αποτελούσε το προϊόν μιας φωτισμένης πολιτικής. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι πολύ διαφορετικό και κυρίως πολύ πιο απρόβλεπτο.

Οι πολιτικοί της Δύσης, αντί να επιδεικνύουν την απαραίτητη φωτισμένη ηγεσία, κινούνται διαρκώς πίσω από τις πραγματικότητες και βουλιάζουν μέσα σε ένα μείγμα άρνησης, λανθασμένων διαγνώσεων και λογομαχιών που υπονομεύουν κάθε τους κίνηση. Οι σημερινές παγκόσμιες αλλαγές, αντί να προχωρούν με ελεγχόμενο τρόπο, οδηγούνται από τις άτακτες δυνάμεις της απομόχλευσης οι οποίες προέρχονται από μια Ευρώπη που βυθίζεται σε βαθιά χρηματοπιστωτική κρίση και μια Αμερική εμφανώς ανίκανη να αποκαταστήσει υψηλά επίπεδα ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας.

Οι πολυμερείς θεσμοί, και πρωτίστως το ΔΝΤ, επιχειρούν να ανταποκριθούν σε αυτές τις εξελίξεις δίδοντας ολόκληρα βουνά χρηματοδότησης προς την Ευρώπη. Αλλά αυτή η επίσημη χρηματοδότηση, αντί να αντιστρέψει την άτακτη απομόχλευση και να ενθαρρύνει τη δημιουργία νέων ιδιωτικών επενδύσεων, απλά μεταφέρει το παθητικό από τον ιδιωτικό στο δημόσιο τομέα. Συν τοις άλλοις, οι περισσότερες αναδυόμενες χώρες έχουν αντιληφθεί ότι οι πολιτικοί όροι με τους οποίους το ΔΝΤ δίνει δεκάδες δις δολάρια προς την Ευρώπη ωχριούν πολύ σε αυστηρότητα σε σχέση με τους όρους που επιβλήθηκαν σε αυτές κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000.

Ευτυχώς, παρά το ότι έμειναν πίσω αντί να αναλάβουν να οδηγήσουν αυτή την διαδικασία παγκόσμιου μετασχηματισμού, οι Δυτικοί πολιτικοί μπορούν ακόμη να τρέξουν για να καλύψουν το χαμένο έδαφος. Αλλά για να γίνει κάτι τέτοιο δεν χρειάζονται απλά καλύτερες εθνικές πολιτικές στην Ευρώπη ή την Αμερική. Χρειάζεται επειγόντως η σε βάθος μεταρρύθμιση του παγκόσμιου πολυμερούς συστήματος και των βασικών του θεσμών. Και η διαδικασία αυτή απαιτεί την κοινή ηγεσία του αναδυόμενου κόσμου ως ισότιμου και αληθινού εταίρου των δυτικών δυνάμεων.

www.banksnews.gr